PROXECTO TEMA 4

 MEDICINA LEGAL E FORENSE

1. DEFINICIÓN 

 - A Medicina forense como rama da Medicina 

A medicina forense é unha rama da Medicina que se encarga de aplicar os coñecementos tanto médicos como biolóxicos que sexan necesarios para realizar a resolución de problemas suscitados a través do dereito. Nesta definición, de Gisbert Calabuig, recóllense os dous principais aspectos desta disciplina que son distintos pero a vez complementarios. O primeiro deles é a aplicación de coñecementos científicos de orixe médica e biolóxica na práctica xudicial diaria nos tribunais de xustiza para dar resposta a diferentes litixios. O segundo aspecto recollido na definición é a aplicación destes mesmos coñecementos para o perfeccionamento do Dereito e a adaptación das leis que regulan aspectos referidos á vida, á saúde, a enfermidade ou a outros aspectos biolóxicos. A Medicina legal e forense é, polo tanto, unha ciencia auxiliar do Dereito na súa función principal de administrar xustiza. Os xuíces e tribunais, para ditar sentenzas, precisan coñecer todos os aspectos dos casos en cuestión, sendo necesarios, en moitas ocasións, coñecementos técnicos que aclaren os feitos e poñan a xustiza do lado da verdade obxectiva e científica. Cando os coñecementos requiridos son de tipo médico-biolóxico, é cando lle toca intervir á Medicina legal. 

 - Bases da Medicina forense 

Na súa base, a medicina forense ou legal , é unha ciencia baseada na evidencia: ensina e palica o método galileixo e emprega o método cartesiano, cos que conforma o chamado método pericial que recomenda: non admitir como verdade o que non sexa evidencial ou probado, ordenándoo do sinxelo ao complexo, e enumerando sen omitir nada. Todo con independencia respecto ao problema sometido ao estudo e análise. 

- Denominacións da medicina forense 

A Medicina forense tamén se coñece como Medicina Xudicial, Medicina Legal Xudicial; Xurisprudencia Médica ou Medicina Legal. Nos países europeos e anglosaxóns denomínase Medicina legal ou Medicina forense; en España dende 1999 nomeouse esta especialidade como Medicina legal e forense, caendo en certa redundancia xa que “legal” significaría: Medicina ao servizo do Dereito e as leis, e “forense” significaría: Medicina ao servizo do foro ou tribunal, que sería polo tanto a mesma cousa. Con todo, a organización que ten en España o exercicio profesional da Medicina legal e forense, favoreceu que o nome actual manteña estes dous termos como complementarios. 

- Áreas da medicina forense 

A medicina forense divídese en tres grandes áreas: 

  - Área de todos os procesos nos que se sufriron lesións. 

  - Área intimamente vinculada coa psiquiatría. 

  - Área específica das autopsias. Recentemente, esta especialidade médica comezou a contribuír na mediación entre distintas parte dun proceso con connotacións legais.

2. CONTIDOS DA MEDICINA LEGAL E MEDICINA FORENSE 

Estes contidos son moi diversos e a efectos prácticos agrúpanse constituíndo partes integrantes da medicina Legal e Forense: 

- Dereito médico, Ética e Deontoloxía médica: contén todo o relativo aos deberes e dereitos implicados na relación médico-paciente e na asistencia sanitaria, especialmente na información clínica, o consentimento, a historia clínica, o segredo profesional e a responsabilidade médica. 

- Tanatoloxía: é a parte dedicada ao cadáver, que estuda numerosos temas como o diagnóstico da morte certa, as normas sanitarias sobre traslados e destinos do cadáver, a doazón de órganos, a morte súbita, a intervención xudicial nas mortes de orixe violenta. Tamén se encarga dos fenómenos transformadores do cadáver e a súa influencia no diagnóstico da causa da morte ou a data da mesma. 

- A Criminalística contribúe á investigación criminal coa recollida e estudo dos indicios que deixa o autor dun delito no lugar dos feitos ou sobre a vítima. 

- A Patoloxía forense, que estuda a patoloxía violenta tanto nun ser vivo coma nun cadáver, diferenciando as lesións producidas de xeito violenta das que se producen de xeito natural. 

- A Sexoloxía forense ocúpase dos delitos contra a liberdade sexual, aplica os coñecementos para establecer un aborto criminal e as súas circunstancias ou a morte violenta do recén nacido. 

- A Psiquiatría forense aplica os coñecementos da psicoloxía médica e da psiquiatría ao diagnóstico dos trastornos mentais. 

- A Toxicoloxía forense aplica os coñecementos toxicolóxicos aso casos de intoxicación para valorar a natureza do tóxico, a vía de entrada, as circunstancias nas que se produciu a intoxicación, os danos causados, e axuda a establecer as posibles responsabilidades ao respecto. 

3. FUNCIÓNS DA MEDICINA FORENSE 

A Medicina forense require un amplo coñecemento do corpo humano e contar coa preparación científica sobre certas aplicacións especializadas segundo o campo de acción. As principais funcións da medicina forense son: 

- Identificar a responsabilidade profesional de profesionais médicos 

- Determinar as causas e circunstancias que rodean unha morte de orixe violenta. 

- Ser un auxiliar da xustiza, facilitando un testemuño experto sobre cuestións médicas complexas que non están o alcance dunha persoa non formada na materia, neste caso xuíces, fiscais, avogados e os propios membros dun xurado. 

Os que exercen estas funcións son os médicos forenses, tamén coñecidos como especialistas en Medicina Forense e Legal. Están estreitamente ligados ao dereito médico e actúan como peritos. Deben posuír formación e coñecemento A súa función consiste, dunha parte, en axudar á delimitación dos danos sufridos por un suxeito, e doutra, axudar á xustiza a delimitar e cuantificar o dano sufrido. 

4. OBXECTIVOS DA MEDICINA FORENSE 

A medicina forense ten como obxectivo axudar ao paciente no ámbito da xustiza; tamén, ten como obxectivo axudar a xustiza na súa atención antes as afectacións ao ser humano que precisen unha delimitación no marco legal. Neste último caso, actúa para mellorar a comprensión do que sucede ou sucedeu ao individuo, así como no seu caso para a reparación do dano causado. 

En resumo, a medicina forense, contribúe a axudar a delimitación dos danos sufridos en ou polo suxeito e a auxiliar a xustiza a delimitar a cuantificación do dano para a súa adecuada reparación. 

Pero lonxe da crenza popular de que o médico forense se dedica a facer autopsias, estes especialistas pode traballar en áreas moi diferentes. Os médicos de medicina forense realizan o seu traballo diario no ámbito da delimitación de patoloxías e lesións moi diversas entre as que se pode destacar: 

- Valoracións de lesións derivadas de accidentes de todo tipo: tráfico, laborais, non laborais, violencia sexual, violencia doméstica, incapacidades civís e testamentarias 

- Determinación das continxencias laborais ou non laborais dun proceso de enfermidade. 

- Valoración dos internamentos psiquiátricos. 

- Invalidez laboral. 

5. EN QUE CONSISTE UN EXAME FORENSE 

O exame forense varía en función de cada área específica. 

Na área das lesións e accidentes, o exame forense trata de delimitar o dano sufrido pola persoa, así como o mecanismo e orixe do mesmo. E dicir, o médico forense contribúe a determinar a forma na que se produciu o dano ou a lesión, as características dos danos, as repercusións deste dano e a cuantificación do dano para que poida ser reparado na medida do posible. 

En canto a área de psiquiatría, o médico forense axuda á xustiza a valorar os procesos que afectan ás capacidades cognitivas e volitivas da persoa en procesos moi diversos. Por último, na área de autopsias a tarefa do médico é, entre outras, verificar o falecemento dunha persoa, así como analizar, estudar e determinar as causas, naturais ou violentas, e o mecanismo da forma na que se produciu a morte. Tamén se encarga de identificar as vítimas, legalizar o proceso de falecemento, do embalsamamento e da retirada de marcapasos e próteses. 

6. QUE SE NECESITA PARA SER MÉDICO FORENSE 

A Medicina Legal e Forense é unha especialidade á que se accede vía MIR, despois de obter o título de Medicina e Cirurxía, e despois de tres anos de residencia. 

Son os médicos que antigamente se chamaban (a aínda lle chaman) “ Forenses”. Actualmente coñéceselles co nome de “Especialista en Medicina Legal” xa que pola evolución da sociedade médica e das súas relacións co dereito, actualmente cubren un campo de acción más amplo. 

Desta forma, estes profesionais médicos, ademais da formación que lles aporta a propia titulación, deben desenvolver coñecementos profundos en: 

- Cambios corporais 

- Causas e circunstancias dunha morte 

- Causas e circunstancias de lesións 

- Exame externo - Coñecemento da anatomía xeral e patolóxica 

- Capacitación en exames post-mortem e técnicas especiais post.mortem 

- Identificación a partir de cadáveres 

- Medicina relacionada co tráfico 

- Avaliación de embarazo interrompido por causas violentas 

- Cuestión de ascendencia, fertilidade, seroloxía de paternidade, bioloxía hereditaria, xenética humana, exames asociados con delitos sexuais, abuso infantil, o exame de delincuentes sexuais 

- Coñecementos en toxicoloxía, intoxicación, etc, relacionado con detección de drogas e os seus efectos

 - Análise de trazas biolóxicas de sangue, seme, suor, pelo, ouriños, feces 

- Análise de ADN 

- Coñecemento de enfermidades relacionadas cos riscos laborais 

- Avaliacións de graos de minusvalía, incapacidade para traballar, capacidade para ser xulgado 

- Neglixencias médicas. 

Por todo o que acabamos de ver, considérase que para converterse nun médico forense faise necesario, ademais de cursar os estudios de medicina e especializarse en medicina forense:

- Ter interese pola ciencia (especialmente química e bioloxía) e aptitudes para a mesma. 

- Posuír coñecementos prácticos manuais para realizar autopsias. 

- Estar dotado dunha mente inquisitiva 

- Ter precisión e atención polo detalle. 

- Saber comunicar e traballar en equipo; os médicos forenses traballan con persoas como xuíces instrutores, policías e dactiloscopistas, científicos forenses e avogados de tribunais superiores. - Confianza para falar en público ao prestar declaración. 

- Ter a capacidade para traballar baixo presión. 

- Posuír facilidade e aptitudes para tomar notas e redactar informes. 

- Flexibilidade e fortaleza para poder afrontar os casos que xeren angustia             

                              

7. RELACIÓN ENTRE A MEDICINA FORENSE E A CRIMINOLOXÍA 

No estudo do delito como evento e do delincuente conflúen varias disciplinas. A Criminoloxía aplica o método científico ao estudo das causas e a explicación do delito; a Medicina forense aplica o coñecemento médico para resolver crimes e para asistir a xuíces e tribunais no axuizamento deses crimes; a medicina legal investiga institucións relacionas co delito e a medicina de xeito simultáneo, como a eutanasia ou a responsabilidade médica. Trátase pois de liñas de investigación relacionas que converxen no estudo do delito. Desta forma, a medicina forense convértese nunha das ferramentas principais para a investigación dos feitos criminais e grazas a ela obtéñense os informes médicos que teñen valor probatorio nos tribunais. 

8. DIFERENZA ENTRE MEDICINA LEGAL E MEDICINA FORENSE 

Cando falamos de Medica legal ou Medicina forense, como xa dixemos, referímonos á mesma disciplina: aquela que aplica os métodos e procedementos médicos para resolver cuestións da área do Dereito e da xustiza. Trátase en ámbolos dous casos de disciplinas avaliativas, e nunca asistenciais, nas que o perito médico analiza lesións e feitos sanitarios para auxiliar a xuíces e a tribunais de xustiza. 

Con todo, hai unha diferenza clara entres as dúas especialidades: a finalidade do traballo realizado e o cliente que o solicita. Desta maneira, a Medicina Legal busca dar resposta a cuestións da natureza médica, que se suscitan no ámbito do dereito; realízase de cara a un procedemento xudicial, sendo designados por unha parte en litixio ou polo propio xulgado. 

A Medicina Forense en cambio, é unha Ciencia Forense realizada polos Médicos Forenses habilitados, dependentes do Ministerio de Xustiza. O traballo consiste en aportar coñecementos médicos á resolución de problemas biolóxicos de diversa índole (causa da morte, necropsia, recollida de evidencias, levantamento do cadáver, exame macroscópico de cadáveres, toma e análise de mostras, etc.). 

9. SUBESPECIALIDADES DA MEDICINA LEGAL E FORENSE 

Dentro da medicina legal ou forense inclúense un bo número de especialidades. Algunhas delas son: 

- Tanatoloxía: estudo do cadáver e dos seus fenómenos evolutivos 

- Traumatoloxía e patoloxía forense: estudo médico-legal das lesións e das enfermidades 

- Sexoloxía forense: estudo da sexualidade e do instinto de reprodución 

- Psiquiatría forense: estudo da enfermidade mental e da problemática que esta suscita ante as leis 

- Toxicoloxía forense: estudo do envelenamento como causa da morte dos velenos como arma criminal 

- Bioloxía forense: inclúe a execución do ADN e a análise das lesións corporais co propósito dunha identificación 

- Odontoloxía forense: trata das estruturas dentais e os seus anexos valorándoas como elementos de proba. 

Mención especial merece a importancia que cobrou non últimos anos a bioloxía forense, en concreto no que se refire aos estudos con ADN. O estudo do ADN en materia forense converteuse nunha das aplicacións máis precisas para a identificación de individuos. Emprégase fundamentalmente na identificación de vestixios biolóxicos e na investigación criminal, en resto humanos e persoas desaparecidas, e na busca de relacións de parentesco, especialmente na paternidade. 

Un perfil xenético é a información contida nas secuencias de ADN de cada persoa e é diferente para cada individuo, a excepción dos xemelgos monocigóticos. As mostras poden ser recollidas do sangue, seme, saliva, ouriña, pelos, tecidos ou en restos celulares localizados en obxectos usados ou tocados. As bases de datos de ADN son cruciais para a investigación criminal nos procesos de identificación de desaparecidos, xa sexan en conflitos bélicos ou outras catástrofes que afectan a un grande número de vítimas, e cuxo estado de conservación poder facer moi complicada ou imposible a súa identificación cos métodos forenses tradicionais. 

Outro dos campos da medicina forense nos que se avanzou moito é o que ten que ver coas alteracións que sofre o corpo humano e que deixan pegada, a coñecida como patoloxía forense. Dende o punto de vista médico unha lesión é o produto dun traumatismo ou a secuela que un organismo experimenta como consecuencia dun dano externo, sexa este provocado por axente mecánico (unha contusión, ou unha mordedura), por un axente físico (como unha queimadura por exemplo), por un elemento eléctrico, por elementos químicos (como un veleno) ou por elementos psicolóxicos causadas por un sufrimento mental. 

A patoloxía forense trata de descubrir a causa, o momento e a forma da morte repentina, violente ou inesperada. Para este fin, o forense comprobará o historial clínico da vítima, investigará o escenario do crime, consultará as posible testemuñas e levará a cabo a autopsia da vítima na procura de enfermidades ou lesións que faciliten evidencias médicas da súa morte. Grazas a este último proceso, a autopsia médico forense, levarase a cabo un exame interno e externo do corpo co se poderá establecer a causa da morte, o tipo de morte (natural y violenta), establecer a data do falecemento e contribuír, nos casos que fora necesario, a identificación do cadáver. 

10. OPORTUNIDADES LABORAIS DA MEDICINA FORENSE 

Hai unha grande e variada gama de oportunidades a nivel laboral que se desprenden desta carreira de Medicina Forense, xa que este tipo de especialistas terán a oportunidade de desempeñar a súa actividade en diversas áreas, tanto no ámbito do sector público como no sector privado ou mesmo de maneira independente. 

Estas áreas de traballo enmárcanse no ámbito xurídico pero tamén no administrativo, educativo e mesmo asistencial. Algunhas das saídas laborais están relacionadas con: 

- Compañías de seguros 

- Avogados defensores 

- Ministerios públicos 

- Secretarías de Estado 

- Institucións de Seguridade Pública 

- Institucións bancarias 

- Institucións educativas 

- Hospitais e clínicas públicas e privadas 

- Centros de rehabilitación integral 

- Centros de investigación 

11. MATERIAS A CURSAR PARA TITULARSE EN MEDICINA FORENSE 

Coa finalidade de practicar a medicina forense, en primeiro lugar hai que estudar a carreira de medicina e especializarse en medicina forense. A continuación vai un exemplo das materias que se debería cursar. Este plan de estudos pode variar segundo a institución que imparta a disciplina.

- Primeiro Semestre 

Metodoloxía de investigación I

Bioestadísca 

Anatomía 

Administración de recursos humanos para la investigación y la docencia. 

- Segundo Semestre 

Metodoloxía da investigación II 

Toxicoloxía 

Patoloxía Xeral 

Neuropsicopatoloxía forense I 

- Terceiro Semestre 

Toxicoloxía II 

Neuropsicopatoloxía forense II 

Patoloxía Especializada 

Medicina forense I 

Criminoloxía I 

Criminalística I 

- Cuarto Semestre 

Medicina forense II 

Criminoloxía II 

Criminalistica II 

Dereito Penal e Dereito Procesal 

12. CONCLUSIÓNS

Aínda que a Medicina xurdiu como ciencia encargada de sanar á humanidade, pronto os seus fins se ampliaron a intereses máis xerais; desta maneira, sen desvincularse do seu fin primeiro, os seus cometidos foron ampliándose a todos aqueles problemas sociais que requirían da súa intervención, de aquí que os historiadores falaran xa dunha medicina pública, política e social ao referirse a aspectos que afectaban non só á persoa illada, senón ao conxunto da sociedade. Dende a antigüidade os libros lexislativos de hebreos, gregos, romanos, etc, facían referencia en máis dunha ocasión á persoa que posúe os coñecementos para curar pero que tamén debe responder diante da sociedade se non realiza correctamente o seu traballo ou causa algún prexuízo como resultado da súa actuación. Da mesma maneira, cando as normas sociais ou o Dereito o requirían, consultábase a estes profesionais médicos para que asesoraran aos encargados da administración de xustiza en cuestións que tiñan que ver coa súa profesión. 

A través do anos e co avance da Ciencia, a aplicación de novos coñecementos motivou que este servizo en beneficio da sociedade continuara e ademais se ampliara e perfeccionara, nacendo unha especialidade exercida en primeira instancia por médicos e cirurxiáns de certo prestixio profesional e posteriormente, foron expertos na materia os que se encargaron das peritaxes e asesoramento á xustiza.

De acordo con todo o que acabamos de ver, os conceptos abarcados pola Medicina Legal e Medicina Forense convértense nun complemento de orde imprescindible para lograr a resolución de problemas que se presentan no aspecto criminalístico. 

Un país moderno necesita unha administración de xustiza eficaz e eficiente, cos recursos humanos e técnicos axeitados para ser un instrumento de igualdade entre os cidadáns. No século XXI un dos piares fundamentais para conseguir este obxectivo é a Medicina legal e forense, rigorosa e científica, exercida por especialistas de prestixio e formación garantida. 

13. WEBGRAFÍA

- https://www.uv.es/ramcv/2014/121_VIII.XV_Dr_Marti.pdf (Juan Bautista Martí Lloret* Académico de Número de la R. Acad. Med. Comunitat Valenciana).

- https://sites.google.com/site/portafoliosebastianmedina/home/subespecialidades-de-las-ciencias-

- https://www.topdoctors.es/articulos-medicos/que-es-la-medicina-forense-y-de-que-se-encarga

- https://micarrerauniversitaria.com/c-medicina/medicina-forense/

- https://www.educaweb.com/profesion/medico-forense-818/

- http://elementosbase.blogspot.com/p/historia-de-la-medicina-forense.html

- https://www.usc.es/gl/institutos/incifor/

- https://peritojudicial.com/medicina-forense-y-legal/

- https://enciclopedia-bioderecho.com/voces/213